Erretiratzearen heroiak: ETA politiko-militarraren desegitea

Liburu hau ETApm-ren desegite-prozesuaz eta hainbat arlotan izan duen eraginaz ari da, hala nola politikan, gizartean, legegintzan edo kulturan. Hainbat helburu lortu nahi ditugu. Alde batetik, dagoen hutsune historiografiko erlatiboa betetzea; izan ere, ETA militarrari monografia ugari eskaini zaizkion arren, polimiliei arreta gutxi eskaini zaie. Gai horri buruzko zenbait lan daude: Héroes, heterodoxos y traidores, Fernando Buesa fundazioak 2006an egindako bilduma, Luces y sombras en la desaparición de ETA político militar, edo Ángeles Escrivá kazetariaren ETA, el camino de vuelta liburua, erakundea desagertu ondoren polimilien gizarteratzeari buruzkoa. Gainera, artikulu akademiko askok prozesuko hainbat elementu aztertu dituzte, baina hemen aurkezten dena bezalako monografia batek ez zuen oraindik argia ikusi. Horregatik, talde terrorista horren desegitearen 40. urteurrenean, interesgarria eta egokia iruditzen zaigu ikerketa hau argitaratzea, diziplina aniztasunetik abiatuta, Euskal Herriko eta Espainiako testuinguruko prozesu historiko bakan eta berezi bati eta haren eraginari buruz hausnartzen baitu. Gure asmoa momentu hartara ahalik eta zorroztasun handienaz hurbiltzea izan da, eta, horregatik, historian, politologian edo kazetaritzan espezialistak diren adituen laguntza izan dugu.

Gorago adierazi den bezala, ETApm-ren desegite operazioak ertz asko izan zituen, emozio gogorrek zeharkatu zuten (inor ez zen inorekin fidatzen, baina denek izan behar zuten konfiantza bestearengan), eta asko arriskatu zen erakunde horren armek hiltzeari utz ziezaioten. Hori bai, agian ifrentzu ilunenetako bat biktima gehienak ahaztuta geratu zirela izan zen, desegite itunaren eta hitzartutako «ezkutuko amnistiaren» ondorioz. Obra honetan, ahotsa eman nahi izan diegu, eta haiek ikusarazi, hiltzaileek eragindako ahanztura esparru akademikoan errepika ez dadin eragozteko. Prozesu horren ondorena ere berezia izan zen, ETApm-tik EIA alderdi politikoa jaio baitzen, 1982an Euskadiko Ezkerra sortzeko euskal komunistekin bat egin zuena eta 1993an Euskadiko Alderdi Sozialistarekin (PSE) bat egin zuena, horren ondorio guztiekin. Zuzenena izan zen indarkeria justifikatu eta erabiltzen zuten hirurogeiko eta hirurogeita hamarreko etakide haiek, Euskadiko Alderdi Sozialista-Euskadiko Ezkerreko (PSE-EE) militantziagatik, ETAm-ren helburu izatera igaro zirela, eta laurogeita hamarreko hamarkadaren erdialdetik aurrera terrorismo horren aurka ahotsa goratzen zuen ororen aurka piztu zen jazarpen-indarkeriaren ondoriozko sufrimendua beren haragitan bizi izan zutela. Haietako batzuk erail egin zituzten. ETApm desegitearen ondorioei dagokienez, agerikoez gain, ehunka terrorista zirkulaziotik ateratzea alegia, beste talde batzuengan ere eragina izan zuen, garai hartan jardunean ari zirenetako batzuk, Terra Lliure kasu, hausnartzera bultzatu baitzituen[1]. ETAm-rengan, ordea, ez zuten inolako eraginik izan, eta erailtzen jarraitu zuen, 2011n, poliziaren presioak eta Zuzenbide Estatuak itota, jarduera eten zuen arte.

Liburua bederatzi ataletan banatuta dago, eta prozesu horren hainbat alderdi jorratzen dituzte. Juan Avilés historialariak garai hartan murgiltzen gaitu, eta zehazki terrorismoaren hirugarren boladan, David Rapoport politologoaren nomenklaturaren arabera, non ETAren terrorismoa kokatzen den. Hala, Avilések unean uneko terrorismoen ezaugarriak erakusten ditu -ezker muturrekoa, hirurogeiko hamarkadako gazteen protesta-kulturarekin lotua, gehiengoaren fenomenoa izan gabe; eskuin muturrekoa, minoritarioena; eta nortasun nazionaleko gatazkek elikatutako terrorismoa, hala nola ETA edo Irish Republican Army (IRA, Irlandako Armada Errepublikanoa)-. Talde horien amaierari eta kausei dagokienez, adierazten da lehenengoak pixkanaka hutsaltasunean hondoratzen joan zirela, hainbat arrazoirengatik (adibidez, Espainiako GRAPOren kasua, errealitatearekin batere harremanik ez zutelako); eskuin muturreko taldeak ahultzen joan zirela, inoiz ez zutelako euskarri sendo eta antolaturik izan, eta bi kasuak IRA (Ipar Irlandan) eta ETA erakundeen amaiera prozesuetatik bereizten ditu. Lehenengoek armak utzi zituzten negoziazio-prozesu konplexu baten ondoren (atalean azaltzen da), 1998ko Ostiral Santuko Akordioan amaitu zena. ETAk ere amaiera eman ziezaiokeen negoziazio batekin, nahiz eta erakunde militarraren fakzioek amaiera desberdinak ekarri. ETApm-k bai jarraitu zuen bide hori, hortik lan hau. Ez, ordea, ETAm-k, negoziazio ezberdinak alferrik galtzeaz gain, bere jarduerarekin jarraitu zuen, 2011 bezalako data berantiar batera arte, makaltzen.

Bigarren atala Santiago de Pablo historialariarena da, eta Trantsizioaren une sozial eta politikoa Euskadiren testuinguruan kokatzen du. Alde batetik, erakusten du zein eztabaidagarria den, gaur egun ere, garai historiko hori, bai eta zenbait gairi buruzko zifren arteko desberdintasuna ere, esate baterako, zeinu desberdineko erakundeek eraildakoei buruzkoa. De Pablok diktaduraren osteko Euskadiko mapa politikoaren osaketa ere aztertzen du, hauteskundeetako lehen hitzorduetarako eratu zen «siglen zopatik» sistema angeluzuzena deritzona sendotu arte, espainiar eremuko bi alderdirekin eta bi euskal nazionalistarekin. Era berean, atal honetan Euskal Autonomia Estatutuaren idazketa ekarri zuen prozesua eta autogobernuaren eztabaida azaltzen dira, zein ispilutan begiratu ziren eta zein erronkari aurre egin behar izan zioten, bai eta garai hartako taula politikoa osatzen zuten alderdiek izandako zeregina ere.

Xavier Casals historialaria da hirugarren kapituluaren egilea, eta «berunezko urteak» deiturikoetan Espainian izandako hiru terrorismo kasu azaltzen ditu: frankismoaren aurkako erresistentzia armatu berria, Sahara mendebaldeko gerrilla eta Valentziako blaverismoa. Lehenengoei dagokienez, frankismoaren azken urteetan izan zuten garrantzia erakusten da, eta nola elikatu ziren nahaspila ideologiko batez, non hirurogeiko eta hirurogeita hamarreko hamarkadetako ideia iraultzaileak Gerra Zibileko azken gerrillarien oroitzapenarekin batera bizi baitziren, urte horietan sortzen joan ziren talde armatu ia guztietan ohikoa zena. Garai hartan Espainian jardun zuten ultraeskuineko taldeekin partekatu zuten «memoria zahar» bat, eta bien porrota azaltzen duena, herrialdeak egoera gainditu eta etorkizunera begiratu nahi baitzuen. Bestalde, Sahararen «hegoaldeko muga»ren esposizioa eta horrek Espainiako politikan izan zuen eragina berritzailea da, eta oso egokia; izan ere, egileak adierazi bezala, gai hori ia ez da aipatzen frankismoaren aurkako talde armatuei buruzko azterlanetan, nahiz eta Espainiako lurretan garatu eta haiekin elementu komunak izan. Izan ere, ez da ahaztu behar Sahara leku estrategikoa izan zela frankisten goi-kargudunentzat –gainera, militar afrikanistek lotura emozional handiak zituzten leku harekin–, eta nortasun propioa sustatu zuten eremu horretan Marokotik eta Mauritaniatik aldentzea sustatzeko. Halaber, atal honetan gerrillaren sorreraren eta Saharar nazioaren askapenerako Fronte Polisarioaren eraketaren nondik norakoak azaltzen dira, baita biktima asko ahaztuta utzi dituen gatazka baten bilakaera ere. Casalsek aztertzen duen azken kasua blaverismoa da, mugimendu berezia; izan ere, valentzianismo antikatalanista da, «intentsitate txikiko» indarkeria sustatu zuena, eta, aldi berean, «garrantzi emozional handiko» identitate valentziarra sustatu zuena, balio eta tradizio herrikoiak goraipatuz, oihartzun handia izan zuena batez ere unibertso falleroaren inguruan sortutako gizarte-sare indartsuagatik. Mugimendu horren pisua erabakigarria izan zen erkidegoaren estatutu-prozesuan; izan ere, PSOEk UCDren argudioei amore eman zien, kezkatuta baitzegoen indarkeriazko giro gero eta handiagoaren aurrean eztanda bortitz bat gerta zitekeelako.

Laugarren atala Gaizka Fernández Soldevilla historialariari dagokio. ETApm-ren desegite konplexuaren nondik norakoak azaltzen ditu, plana errailetik ateratzeko mehatxua egin zuten barneko eta kanpoko faktoreak aletuz. Mehatxu horiek bi protagonisten, Rosón ministroaren eta Onaindiaren, negoziaziorako gaitasun handia frogatu zuten behin baino gehiagotan. Era berean, trantsizioan zehar polimiliek izan zuten bilakaera aletzen doa Fernández, nola apurka-apurka esparru demokratiko berriak eman ziezazkiekeen aukera politikoak hautematen joan ziren eta nolako eragina izan zuen horrek erakundean. Jakina, prozesu horretan ez ziren guztiak agertoki berrira batu, baizik eta sektore batek aurrera egin zuen jarduera terroristarekin, zortzikoak eta milikiak deiturikoak; horietako askok gero eta jarduera alderraiagoarekin jarraitu zuten, eta batzuk ETAm-ren barruan sartu ziren. Azkenik, polimili haien gizarteratzearen gaia jorratzen da, operazio haren ondorena, eta normaltasunera itzultzeko funtsezko gai bat nabarmentzen da, EEk babes sozial eta politikoa eman ziela, eta haiek, aldi berean, «alderdiarekiko errespetu handia» izan zutela, ez baitzuten protagonismorik bilatu, eta terrorismoa gaitzesteko orduan irmo agertu ziren beti.

Sara Hidalgo historialariak Euskadiko Ezkerraren ondarean murgiltzen gaitu, hau da, bide demokratikoaren egokitasuna ulertu zuten polimiliak integratu ziren alderdiarenean. Azterketa alderdiaren bilakaeraren parez pare egiten da, non beti egon zen tentsioa kultura nazionalistaren eta ezkertiarraren artean, eta, eztabaida eta barne-haustura askoren ondoren, 1993an Euskadiko Alderdi Sozialistarekin bat egin eta egungo PSE-EE sortu zuen. Horrez gain, EEk Euskadin euskal nazionalismoaren desakralizazioan duen garrantzia azaltzen da (hori dela eta, nazionalista heterodoxoak deitu zitzaien, José Luis de la Granja irakasleak sortutako terminologiari jarraiki), baita kultura euskaltzale ez-nazionalista baten sustapenean izan zuena ere. Ondare hori, gainera, kargu instituzionalak izan zituzten eta defendatzen zituzten postulatuetako batzuk gauzatu ahal izan zituzten protagonistetako batzuen bitartez aztertzen da.

María Jiménez ikerketa-kazetariak ETApm-ren biktimen esperientzia azaldu du, biktimak banakatuz eta haien ibilbideak, ETAren jomuga izatearen arrazoiak eta hilketaren xehetasunak zehaztuz. Hala, Jiménezek dio 28 direla talde terrorista horrek hildakoak, eta noiz, non eta nola hil zituzten galdetzen saiatu da, fenomeno horren ikuspegi hobea izateko, ez baita guztiz ezaguna. Frankismoan eraildakoak eta trantsizioan erail zituztenak bereiziz banakatzen du garaia. Adierazi den bezala, biktima horietako asko ahaztuta geratu ziren, hain zuzen ere, taldea desegiteko prozesuan lortu ziren itunen ondorioz; hori dela eta, egileak «ETApm-ko biktimen memoria eta ahanztura» izenburua jarri dio kapitulu horri. Ondorioz, emandako bidegabekeriari buruz hausnartzen du, hau da, hiltzaileak identifikatu ezin izan diren kasu guztiei buruz, amnistiatu edo artxibatu zituztelako edo egileen arrastoa galdu zelako. Biktima horien memoria publikoari ere heltzen zaio, eta minoritarioa izan dela azpimarratu.

Masa-hedabideetan nola irudikatu den ETApm-ren desegitea eta gertakari horrekin zerikusia duen guztia, esaterako biktimen gaia, horixe du ardatz Roncesavalles Labiano eta Lucía Gastón historialarien eskutik datorkigun liburuaren hurrengo atalak, eta ikusizko hedabideek gizarteen kontzientzia historikoaren eraketan duten eragina gogorarazten digute. Hori agerian uzteko, ETApm-ren amaierak zine dokumentalean izan duen trataera eta erakunde hori ETAri buruzko dokumentaletan nola irudikatu den aztertzen dute biek. Era berean, nazioarteko ikuspegia ere sartzen dute, Dragoi ehiztaria filmean zenbait etakideren periploak urruneko lurretan, Amerika kasu, nola irudikatu diren azaltzean, eta bertan gertakari faktikoekin bat ez datorren kontakizun bat nola agertzen den azaltzean. Egileen iritziz, errealitate historikoari hobekien egokitzen zaion telesaila El precio de la libertad da, ETAko eta gero Euzkadiko Ezkerrako liderra izan zen Mario Onaindiaren historia kontatzen duena, non ETApm-ren desegitea xehetasunez aztertzen den.

Lan honen zortzigarren atalak ETApm-ren desegitearen ifrentzuetako bat du hizpide, ETAm ez desegitea hain zuzen ere, 2011ra arte hiltzen jarraitu baitzuen. Izan ere, egileak, Luis Miguel Sordo koronelak, aztertzen duen bezala, ETAm-k ETApm-ren desegiteko aukera-leiho bera izan zuen, baldintza oso onuragarriekin, eta ez zion jaramonik egin. Negoziazio horien zirrikituak eta porrot horretarako arrazoi batzuk kapituluan zehar zehazten dira.

Zuzenbide penalean eta kriminologian aditua den Gema Varonak bere azken kapituluarekin itxi du liburua: «Justiziaren mailak denboraren bektorean: Justizia errestauratiboa eta egiarako eskubidea ETA politiko-militarraren izenean egindako delituetan». Bertan, Varonak ikuspuntu biktomologikoa ematen du, eta ETApm-ren amaierak biktimentzat izan zuen eraginari eta denboran zehar izan duten aitortza eskasari buruzko galderak egiten ditu. Horri erantzuteko, biktimek eta gizarte osoak konpondu beharreko kaltea zein den aztertzen du, baita gaur egun erreparatu gabe dagoen inpaktua zein den ere, eta, aldi berean, justizia errestauratiboa proposatzen du, biktima horiek ordaintzeko modu gisa.

Lanean zehar erabilitako iturriak askotarikoak izan dira, eta atal bakoitza lantzeko erabili diren ikuspegiak islatzen dituzte. Artxiboen iturri historiografiko tradizionalei eta hemerotekari, edozein analisi historikorako funtsezkoak, dokumentalak edo ahozko historia gehitu zaizkie. Iturri hemerografikoa erabilienetako bat izan da; izan ere, edozein masa-gizarteren barrunbeak ezagutzeko zentrala da, eta horren bidez komunitate gisa irudikatzen du bere burua, Benedict Andersonen hitzetan[2]. Ikus-entzunezko iturriek gero eta pisu handiagoa dute lan historiografikoetan, eta horrela islatzen da hemen; izan ere, Marc Ferrok dioen bezala, zinema iturri baliagarria da une batetik besterako kosmobisioa aztertzeko, eta, aldi berean, kontakizun jakin bat performa dezake, eragile historiko bihurtuz[3]. Ahozko historia da kapitulu batzuetan erabili den beste iturrietako bat, eta ukitu berritzailea ematen dio lanari. Gaur egun, historiografian ados daude historiografia hori lehen mailako iturria dela lekuko bizidunak dituzten prozesu historikoak aztertzeko orduan, eta informazio garrantzitsua ematen duela, sotila askotan, baina oso argigarria uneari buruz. Hala, euskarri hori ezinbestekoa da biktimen bizipenak berreraikitzeko, kasu honetan bezala, terrorismoarenak, edo prozesu batzuen alderdi intimoena aztertzeko, beste mota bateko iturrietan beti islatzen ez direnak.


[1] Terra Lliureri eta Kataluniako nazionalista kutsuko indarkeriari buruz, ikus Fernández Soldevilla (2021) eta TBOZren podcast-a, https://www.ivoox.com/relatos-memorialvt-dionisio-medina-serrano-audios-mp3_rf_66442748_1.html

[2] Anderson (2000: 63-64).

[3] Ferro (1995).

Deja un comentario

Archivado bajo Sin categoría

Descarga libre de la obra colectiva «La bolsa y la vida. La extorsión y la violencia de ETA contra el mundo empresarial», coordinada por Josu Ugarte

La bolsa y la vida es una minuciosa investigación sobre la extorsión y la violencia que ETA ejerció contra empresarios y profesionales, gracias a las cuales logró recursos suficientes para financiar su actividad terrorista. Este libro, fiel a «una ética de la memoria que contribuya a establecer la verdad sobre el pasado, a enfrentarse a las diferentes formas de negación, tergiversación, manipulación, ocultación o impostura (…)» se orienta hacia «una memoria política al servicio de los valores democráticos, una memoria ética al servicio de la convivencia y una memoria profiláctica como barrera o tratamiento intelectual contra la intoxicación del fanatismo».

Pueden descargar este libro en formato pdf en el siguiente enlace:

Deja un comentario

Archivado bajo Sin categoría

Proyección del documental «Gesto»

Deja un comentario

15 marzo, 2023 · 13:13

SD Contra 17: Terrorismo y Objetivos ONU 2030; la historia de Vicente Cuervo; políticas educativas y radicalismo

En #SierraDelta Contra #sdcontra17 Ana Aguilera y Marisa López, investigadoras del Observatorio Internacional de Estudios sobre Terrorismo (OIET), analizan el impacto del terrorismo en los Objetivos de Desarrollo Sostenible de las Naciones Unidas que pretenden, para el año 2030, acabar con el hambre, la pobreza, garantizar el acceso a la salud y educación, acabar con las desigualdades sociales, fortalecer el Estado de derecho o asegurar unas instituciones políticas fuertes en un mundo en paz, entre otros.

En la segunda parte del programa Juan Carlos Cuervo y el historiador Miguel Cuervo nos hablan sobre la vida, la muerte y la memoria de Vicente Cuervo. Este joven trabajador anarcosindicalista fue asesinado por un pistolero ultraderechista en Vallecas en febrero 1980 y ahora, cuarenta y tres años después, ha sido reconocido como la víctima mortal del terrorismo número 1.454 por el Consejo de Ministros.

Para terminar Arantxa Azqueta Díaz de Alda, profesora de la Universidad Internacional de La Rioja, revisa las distintas políticas educativas de los países europeos y su incidencia en la prevención del radicalismo violento.

Pueden escucharlo aquí

Deja un comentario

Archivado bajo Sin categoría

GFS: «Historiadores en el punto de mira», El Correo, 6-III-2023

Un sector de las élites políticas ha interpretado la historia no como una disciplina académica, sino como un arma de doble filo: una herramienta de propaganda para legitimarse que, a su vez, suponía una potencial amenaza para su posición. Por supuesto, esa visión instrumental era compartida por aquellos que pretendían arrebatarles el poder o transformar el sistema.  

George Orwell condensó ese afán en el Ministerio de la Verdad de la novela 1984. “Quien controla el presente controla el pasado. Y quien controla el pasado controlará el futuro”. En un ensayo de 1945 ya había escrito que “todo nacionalista acaricia la idea de que el pasado puede alterarse. Pasa la mayor parte del tiempo en un mundo fantástico en el que las cosas suceden como deberían suceder…”.

Quienes manipulan la historia con fines espurios tienen enfrente a los profesionales dedicados a estudiar y difundir que las cosas sucedieron como sucedieron, no como deberían haber sucedido. No es de extrañar que a menudo el trabajo de archiveros, bibliotecarios, historiadores, museógrafos y divulgadores haya despertado la ira de turbas, tiranos y terroristas, enemigos declarados de libertades como las de expresión y de cátedra. La hostilidad contra los productores de historia ha sido un fenómeno universal, como se comprueba en Crimes against History, de Antoon De Baets, que contabiliza 428 historiadores y 19 archiveros asesinados por razones políticas desde la Antigüedad hasta 2017.

También ocurrió en España durante la Guerra Civil y la dictadura franquista. Más recientemente el nacionalismo vasco radical puso en la diana a los historiadores cuyas publicaciones no eran patrióticamente correctas. La violencia de persecución hizo que algunos autores evitaran los temas espinosos o dejaran de escribir. Otros tuvieron que vivir con escolta policial o fueron obligados a partir al exilio, como Txema Portillo y Manu Montero, por citar dos ejemplos.

Hoy en día los odiadores ultraabertzales continúan ese acoso en las redes sociales. Tal vez se crean albaceas de la memoria de ETA, pero nadie los toma en serio: ya no disparan más que insultos y patrañas. Lo mismo puede decirse de sus homólogos de ultraderecha y de extrema izquierda, a los que tanto se parecen.

Por desgracia, los ataques que los productores de historia están recibiendo en otras latitudes son más serios. Es el caso de quienes conforman Memorial, una organización no gubernamental presente en Rusia, Ucrania y otros países que el año pasado ganó el Premio Nobel de la Paz. Data de 1987 cuando, gracias a la política de transparencia del presidente Gorbachov, surgieron en la URSS iniciativas de la sociedad civil que en 1989 se unificaron y en 1992 dieron lugar al actual Memorial. Su primer presidente fue el físico Andréi Sájarov, represaliado por la dictadura comunista y Premio Nobel de la Paz en 1975. Fue en su honor que el Parlamento Europeo instituyó el Premio Sájarov para la Libertad de Conciencia, que en 2000 recibió la asociación vasca ¡Basta Ya!.

Los voluntarios de Memorial se dedican a una labor triple. Por una parte, investigan y difunden la historia de la represión gubernamental desde la etapa soviética hasta la actualidad. Por otra, impulsan la reparación legal y moral de las víctimas del totalitarismo. Por último, promueven los derechos civiles en Europa del este.

La actividad de Memorial supone un obstáculo para el muy nacionalista Gobierno de Putin, empeñado en borrar los episodios más oscuros de la historia rusa y en resucitar los sueños imperiales del zarismo y del estalinismo. Por eso hace años que lanzó una ofensiva contra archiveros, historiadores, museógrafos y periodistas. Amenazados por el poder, algunos de ellos han tenido que huir de Rusia. Otros han sido encarcelados o algo peor: en julio de 2009 fue asesinada Natalia Estemirova, activista, periodista y profesora de historia que formaba parte de la junta de esta ONG. Y el año pasado se clausuró la sede de Memorial en Moscú. “Una catástrofe que forma parte de la gran catástrofe”, nos contaron nuestros colegas rusos hace unos días, cuando un grupo de historiadores españoles pudimos reunirnos con ellos en Madrid gracias al Ministerio de Exteriores.

Pese a los intentos de liquidar Memorial, la ONG sobrevive como red internacional y continúa con sus proyectos: recopilar fuentes orales, digitalizar y traducir documentación, investigar, elaborar bases de datos de los represaliados, documentar crímenes de guerra y hacer pedagogía de lo que supuso el estalinismo (y sus epígonos). Estos historiadores son un ejemplo para todo el gremio. No se me ocurre mejor manera de homenajearlos que conocer y dar a conocer su trabajo.

1 comentario

Archivado bajo Sin categoría

José Luis de la Granja, Santiago de Pablo, Ludger Mees: «In Memoriam. El historiador Ricardo Miralles: del socialismo de Prieto y Negrín a las Relaciones Internacionales», Historia Contemporánea, nº 71, 2003

https://ojs.ehu.eus/public/journals/18/cover_issue_1949_es_ES.jpg

Resumen

Este artículo es una semblanza del historiador Ricardo Miralles (1954-2022), catedrático de Historia Contemporánea de la Universidad del País Vasco / Euskal Herriko Unibertsitatea. Ofrece una visión general de su labor como profesor e investigador durante más de cuatro décadas, que contribuyó a la renovación de la historiografía vasca. Resalta las aportaciones de sus obras sobre el socialismo vasco y español, sus líderes Indalecio Prieto y Juan Negrín, la II República, la Guerra Civil y las relaciones internacionales

Pueden leer el artículo aquí

Deja un comentario

Archivado bajo Sin categoría

Acto de homenaje al historiador Ricardo Miralles

Deja un comentario

17 febrero, 2023 · 11:04

Novedad editorial. El pacifismo en España desde 1808 hasta el «No a la Guerra» de Iraq

Novedad editorial. Fran Leira Castiñeira edita esta obra colectiva en la que Irene Moreno Bibiloni y yo escribimos un capítulo sobre las masivas movilizaciones populares que suscitó el secuestro y el asesinato de Miguel Ángel Blanco, así como sus consecuencias en el pacifismo en el País Vasco.

Más información, aquí.

Deja un comentario

Archivado bajo Sin categoría

Entrevista a Teo Uriarte en la Universidad de Navarra

Deja un comentario

15 febrero, 2023 · 12:00

Acto en el Ateneo Guipuzcoano

Este jueves 16 a las 18:30 horas estaré charlando con el profesor Carlos Martínez Gorriarán sobre los distintos finales de las bandas terroristas en el Ateneo Guipuzcoano (convento de Santa Teresa, San Sebastián)

Deja un comentario

Archivado bajo Sin categoría